Fudayl b. İyaz: “Ebû Hanîfe fakîh ve muttaki bir zattı. Fıkıh ilminde meşhurdu, çok servet sahibi idi. Etrafındakilere iyilik yapmakla tanınmıştı. Gece gündüz ilim öğrenmekle meşguldü. Kendisine müracaat edenler, ilminden ve malından faydalanırdı.. Geceleri ibâdetle geçirirdi. Az söyler, çok sükût ederdi. Helâl ve harama dair bir mesele ortaya atılınca hemen konuşurdu. Hakka delâlet hususunda en güzel hareket ederdi. Saltanat malından kaçar, hediyesini almazdı.” (6)
Ca'fer b. Rabi: “Beş sene Ebû Hanîfe'nin yanında bulundum. Onun kadar uzun uzun sükût eden görmedim. Fıkıhtan bir şey sorulunca açılır, coşkun ırmak gibi akar çağlardı. Yüksek sesi etrafı tutardı. (7)
Yahya b. Ma'în: "O güvenilir biridir. Sadece ezberlediği hadisi rivayet eder, ezberinde olmayanı rivayet etmezdi". (8)
Yezid b. Hân: "Bin alime ulaştım ve çoklarından ilim aldım. Aralarında beş kişiden daha fakih, daha dindar ve daha alim kimse görmedim. Bunların ilki Ebu Hanife'dir". (9)
Abdullah b. Mübarek: "Kûfe'ye girdim ve alimlerine şu beldenizde insanların en alimi kimdir diye sordum. Hepsi birden: İmam Ebu Hanife dediler". (10)
Fadl b. Dükeyn: "Ebu Hanife'nin meseleleri derinlemesine inceleyen bir kimsedir."
Mekkî b. İbrahim: “Ebu Hanife, zamanında yaşayan insanların en alimidir." (11)
Yahya b. Said el –Kattan: "Allah'a karşı ne yalan söyleyelim. Ebu Hanife’nin reyinden daha güzel rey işitmedik ve görüşlerinin birçoğunu benimsedik" (12)
İmam Şafi: “İnsanlar fıkıhta Ebu Hanife'nin çocuklarıdır" (13)
Ma'mer b. Râşid: "Hasan Basrîden sonra fıkıhta Ebu Hanife'den daha güzel konuşan birini bilmiyorum" (14)
Ali İbnü'l-Medînî: "Ebu Hanife güvenilirdir ve raviliğinde bir beis yoktur. Ondan Sevrî ve İbn Mübarek rivayet etmişlerdir". (15)
Şu'be: "Vallahi o güzel anlayışlı ve hıfzı kuvvetli idi" (16)
Evzaî: “Meselelelerin zorluklarını insanlar içinde en iyi bilen o idi" (17)
Cafer es-Sâdık: “Ebu Hanife, beldesi halkının en fakihi idi” (18)
Süfyân-ı Sevrî: "Ebu Hanife'nin önünde, şahin önündeki serçeler gibiyiz. O gerçekten alimlerin efendisidir." (19)
Abdullah b. Davud el-Hureybî: "Ebu Hanife hakkında konuşan insanlar, hasetçi ve cahildirler. Bana göre onlar en iyi durumda cahildirler. Vallahi onların ayıpladıkları bir konuda, onun ancak isabet ettiğini, ayıplayanların ise hata ettiklerini biliyorum. Bir keresinde onu Safa ile Merve arasında sayederken gördüğümde bütün gözler ona çevrilmişti". (20)
İmam Malik: "Öyle bir adam gördüm ki şu direği altın yapacağını söylese, buna delil getirebilir". (21)
Ebu Davud es-Sicistânî: "Allah rahmet eylesin, Malik, Şafii ve Ebu Hanife imam idiler". (22)
İbnü'n-Nedim Muhammed b. İshak: “Karada ve denizde, doğuda ve batıda, uzakta ve yakında ilmin tedvini Ebu Hanife sayesindedir." (23)
Ebu Ömer Yusuf b. Abdilberr: "Ebu Hanife, fıkıhta imamdı. Rey ve kıyası güzel, (meseleleri) istihracı latif, zihni iyi, anlayışı seri, zeki akıllı ve dindardı. Adil ravilerin ahad haberlerini, üzerinde icma edilmiş usullere aykırı bulduğu zaman kabul etmezdi. Ehl-i hadis bunu hoş görmeyerek onu kötülediler ve bunda aşırı gittiler..” (24)
Zehebî: “Ebu Hanife muttaki, alim, ilmiyle amil, âbid, büyük bir imamdı. Sultanlardan hediye kabul etmez, ticaret yaparak kazanç sağlardı". (25)
Hicrî 9. asrın ünlü hadisçilerinden İbn Hacer el-Askalânî (ö.852) de, Tehzîbü't-Tehzib'inde, Ebu Hanife hakkında gösterilen hüsnü teveccüh ve hadis alanındaki güvenilirliği konusunda birçok rivayete yer vermiştir. (26)
Aynı asrın diğer meşhur bir alim ve muhaddisi Süyuti (ö.911) ise Ebu Hanife'ye dair müstakil bir menâkıb yazmış, (27) ayrıca Tabakâtü'l-Huffaz'ında ona yer vermiştir. (28)
Süyuti'nin talebesi olan Şa'rânî (ö.973) ise el-Mizanü'1-Kübrâsında, Ebu Hanife'den övgüyle söz etmekte, ona yöneltilen ithamlara cevaplar vermektedir. (29)
Şa'rânî ile muasır diğer bir Şafii alimi İbn Hacer el-Heytemî (ö.973) ise Ebu Hanife hakkında değerli bir menâkıb kitabı yazmıştır. (30)
Dipnotlar:
6. Bağdadî, XIII, 340.
7. Bağdadî, XIII, 340.
8. Suyûti, Tabakâtu'l-Huffâz, 73; İbn Hacer, Tehzîbu't-Tehzîb, X, 450.
9. Tehânevî, Kavaîd, 188.
10. Tehânevî, Kavaîd, 188, 189.
11. Tehavevi, Kavaîd, 187, 189.
12. Tehavevi, Kavaîd, 190; Krş. Tarihi İbn Maîn, II, 607.
13. Tehânevî, Kavaid. 191.
14. Tehavevi, Kavaîd, 191
15. Tehavevi, Kavaîd, 197(1 nolu dipnot).
16. Tehânevî. Kavaid. 198.
17. Tehavevi, Kavaîd, 199.
18. Tehavevi, Kavaîd, 199.
19. Tehavevi, Kavaîd, 199.
20. Tehanevî, Kavâid, 199.
21. Tehavevi, Kavaîd, 200; Krş. Bağdadî, Tarih, XIII, 338.
22. İbn Abdilberr, Cami', II, 163; Zehebî, Menâkıb, 46.
23. İbn Nedim, el-Fihrist, 285.
24. İbn Abdilberr, Kitabul-İstiğnâ, I, 572-573.
25. Zehebî, Menakıb. 45.
26. İbn Hacer, Tehzibu't-Tehzîb, X, 449-452.
27. Süyûtî, Tebyîzu's-Sahîfe fî Menakıbı'l-İmam Ebî Hanife, Haydarabad 1961.
28. Süyûtî, Tabakatu'l-Huffaz, 73-74.
29. Şarani, Mîzân, I, 55.
30. Heytemî, el-Hayrâtu'1-Hisân fî Menâkıbı'l-İmâmi'l- A'zam Ebî Hanifeti'n-Nu'man. Beyrut 1983