Âleykumu's selam we rahmetullahi we berakatuh;
Selef döneminde (ilk 300 veya 500 yıllar arası) ulema tevhidi kısımlara ayırmamıştır. Sonraki dönem halef uleması ve selefin takibcisi selefiyye grubları tevhidin daha iyi ve detaylı anlaşılabilmesi için bazı kısımlara ayırma gereği görmüştür.
Cumhur ulema, tevhid ve şirki, çeşitli kısımlara ayırma gereği görmemişler tevhid ve şirkten her birini “İnançta tevhid” ve “İnançta şirk” diye birer kısıma ayırmışlardır.
Zira cumhur, belirttikleri şekilleriyle tevhidin her yönlü tevhidi, şirkin de her türlü şirki içerdiğine inanmışlar, bu itibarla onları alt kısımlara ayırma gereği görmemişlerdir.
Buna mukabil Selefiyye, gerek tevhidi gerekse şirki, çeşitli kısımlara ayırarak tevhidin inançta tevhid, ibadette tevhid; şirkin de inançta şirk, ibadette şirk türlerine ayrıldığını söylemişlerdir. Bu nedenle, Kur’an’da hükmü belirtilen şirkin dışında kulu dinden çıkarmayan bir kısım şirklerin de bulunduğunu söylemek zorunda kalmışlardır. Dinden çıkaranlara büyük şirk, çıkarmayanlara ise küçük şirk isimlerini vermişler, ancak hangisinin büyük, hangisinin küçük olduğunu tayinde, yer yer zorlanmışlardır. Bu itibarla zaman zaman kavram karmaşasına düşmüşlerdir. Mesela birinin riyakârlığa (gösterişe) şirk, diğerinin günah dediği vâkidir.
Selefiyye Grubu, tevhidin ve şirkin sayılarını çoğaltmayı muvahhidliğin bir gereği saymışdır.
Cumhur Ulemaya Göre Tevhid ve Şirkin Kısımları
Cumhur ulemaya göre, tevhid, Allahu Teâlâ’yı zatında, sıfatlarında ve fiilerinde birlemektir. Başka bir ifade ile tevhid, Allahu Teâlâ’nın zatının bir olduğuna, O’na mahsus olan sıfatlarının yalnız O’nda bulunduğuna, yine O’na ait fiillerinin yalnız O’nda olduğuna iman edip teslim olmaktır. Şirk ise, zikredilenlerin tersidir. Bu izaha göre cumhur ulema, tevhid ve şirkin inançta olacağı, kullukta, (ibadette, amelde) tevhidin ise, inançta tevhidin kapsamına girdiği, kullukta şirkin de inançta şirke dâhil olduğu görüşündedir.
Bunlara göre kul Allah’ı inançta birlerse, ibadette ve amelde ona ortak koşması beklenmez. Aksi muşahede edilirse, inancının sakatlığından veya konuya vakıf olamadığındandır. Cumhurun öngördüğü bu tevhide “İnançta Tevhid” veya “Rubûbiyyette Tevhid” denilmekte, bunun aksi olan şirke ise “İnançta Şirk” veya “Rubûbiyyette Şirk” ismi verilmektedir.
Selefiyye Grubuna Göre Tevhid ve Şirkin Kısımları
Selefiyye Grubu tevhid ve şirki kısımlara ayırmada cumhurdan farklı bir metod tâkib etmişler, bunlardan her birini çeşitli kısımlara ayırmışlardır.
Tevhidin Kısımları
Bunlara göre tevhid, başlıca şu üç kısma ayrılmaktadır:
1. Allah’ı Rablikte Birlemek (Tevhîdu’r-Rubûbiyye):
Bu tevhid, Allahu Teâlâ’nın her şeyin yaratıcısı ve her şeyin sevk ve idare edicisi olduğuna, bu hususta hiçbir ortağı olmadığına iman etmekle gerçekleşir. Bunun aksi “Şirku’r-Rububiyye” olur.
2- Allah’ı Ulûhiyyette Birlemek (Tevhîdu’l-Ulûhiyye):
Bu tevhid ise, Allah’ı, kullukta (ibadette, amelde) birlemektir. Bu da hakkıyla ibadete layık olanın yalnız Allah olduğuna, bu hususta herhangi bir ortağı olmadığına iman etmekle ve bütün ibadetleri yalnızca samimî olarak O’na yapmakla gerçekleşmiş olur. Bunun aksi “Şirku’l-Ulûhiyye”dir ve kendi içinde çeşitli kısımlara ayrılmaktadır.
Selefiyye Grubu’na göre, “Lâ ilâhe illAllah”ın asıl manası Allah’ı, kullukta birlemektir. Binaenaleyh her kul, bütün ibadetlerini yalnız Allah’a yapmadıkça Allah’ı ulûhiyette birlemiş olamaz, şirke düşer. Burada ibadetler sadece namaz, oruç gibi ibadetler değil, tevekkül etme, yardım dileme, korkma, ümitlenme, yalvarma, arzulama gibi ibadetleri de kapsamaktadır. Bunlardan herhangi birini Allah’tan başkasına yapmak O’na ulûhiyette ortak koşmak olur.
Selefilere göre bu türden olan tevhid de kendi içinde iki ana kısma ayrılmaktadır:
a. Allah’ı Niyette (Kasıtta, İradede) Birlemek:
Bundan maksad, kulun yaptığı bütün ibadetlerinde gayesi ve maksadı yalnız Allah olmalıdır. O’ndan başka herhangi birini veya bir şeyi hedef ve gaye edinmemelidir.
b. Allah’ı Yardım Dilemede ve Tevekkülde Birlemek:
Bundan maksad ise, kulun kalbinin herhangi bir faydanın sağlanmasında veya zararın giderilmesinde yalnız Allah’a bağlı olmasıdır. Bunun aksi ise, Allah’tan başkasından yardım dileme şirki olur. Buna düşen insan menfaatlerin sağlanması veya zararların giderilmesinde Allah’la arasında vasıtalar oluşturur. Onlara yalvarır, onlardan ister, onlara yakın olmaya çalışır, onlara kurban keser vesaire.
3. Allah’ı İsimlerinde ve Sıfatlarında Birlemek (Tevhîdu’l-Esmâ’i ve’s-Sıfât):
Selefiyye Grubu’na göre bu tevhidden maksad, Kur’an’da ve Sahih Sünnet’te zikredilen Allah’a ait isimlerin ve sıfatların yalnız Allah’a ait olduğuna iman etmek, bunları Allah’a yakışır bir şekilde Allah’a isnad etmek, taşıdıkları zahiri manalarından têvil yoluyla saptırmamak, işlemez hale sokmamak, niteliklerine girmemek ve Allah’ın sıfatlarını herhangi bir mahlûkun sıfatlarına benzetmemektir. Bu grubdan olan âlimler, Kur’an ve Sünnet’te geçen “el” gibi ifadelerin zahiri manalarını alarak, Allah’ın gerçek anlamda eli olduğunu, ancak elinin niteliğinin bilinemediğini ve bizim elimize benzemediğini, iddia etmişler, “elden maksadın, Allah’ın kudreti veya gücü yahud yardımı” diyen son dönem âlimlerini Allah’ın isimlerini saptırmakla veya işlemez hale getirmekle suçlamışlardır. (Şeyh Hasan Karakaya, İslam Akaidi)
Çevrimdışı
