Çeçen Cumhuriyeti İçkerya Devlet Başkanları

Çeçen Cumhuriyeti İçkerya Devlet Başkanları



DZHAXAR MUSAYEVİÇ DUDAYEV


Musa oğlu Dzhoxar Dudayev 1944 yılının şubat ayında Çeçenistan’ın Yalho köyünde doğdu. Henüz 15 günlük bir bebek iken 23 şubat 1944’te ana kucağında Sibirya’ya sürgüne gitti. Çocukluk yılları Çeçenlerin topluca sürgün edildikleri Kazakistan’da Sibirya bozkırında çok güç şartlar altında geçti.
Orta öğrenimini burada tamamladı. 1962 yılında Tambov Askeri Pilot Yüksek Okulu’ndan, 1966 yılında da Uzak Mesafe Uçakları Pilot ve Mühendis Yetiştirme Yüksek Okulu’ndan mezun oldu. 1974 yılında Gagarin Hava Harp Akademisi’ni de bitiren Dudayev, 1. Sınıf pilot ve mühendis unvanını kazandı. S.S.C.B. hükümeti tarafından kendisine 12 madalya verildi. Tümgeneralliğe yükseldi.
Ayrıca Stratejik Hava Kuvvetlerinde Tümen Komutanı olan ilk müslüman da Dudayev’dir. Çeçenistan Devlet Başkanı olmadan önce son görevi Estonya’da Stratejik Hava Kuvvetleri Filoları Komutanlığı idi. 1989 yılında Baltık ülkelerinde başlayan bağımsızlık hareketlerinin kuvvet kullanılarak bastırılması için Moskova’dan verilen emri “yurdunun bağımsızlığı için mücadele eden bir halkın üstüne bomba atmam” diyerek dinlemedi ve adı isyancı generale çıktı. Ceza olarak askeri birliği ile Grozni’ye sürgüne gönderildi. 1990 yılının Mayıs ayında görevinden istifa etti.
Kasım 1990′da toplanan Çeçen Halkının Kurultayı’na davet edildi ve sonradan “Çeçen Ulusal Kongresi” adını alan bu halk meclisinin icra kurulu başkanlığına seçildi.
19-21 Ağustos 1991′de Gorbaçov’a karşı girişilen başarısız darbe teşebbüsü sırasında darbecilerin karşısında yer aldı.
Akabinde, darbecilerle işbirliği yapan Çeçen-inguş Cumhuriyeti Hükümeti’ni düşürmek için başlatılan halk hareketinin başına geçti. Demokratik güçler, aydınlar ve tüm Çeçen halkı kendisini destekledi. 27 Ekim 1991′de yapılan seçimlerde %85 oranında aldığı oyla Çeçenistan Cumhurbaşkanlığı’na seçildi.
Rusya’nın 11 Aralık 1994 tarihinde Çeçenistan’a karşı başlattığı işgal ve soykırım hareketine karşı Dzhoxar Dudayev, “Son Çeçen canını vermeden Ruslar ülkemize hakim olamaz” diyerek, halkına “Cihad” emrini vermiş ve Dudayev’in önderliğindeki Çeçen Halkı, dünyanın bu süper gücüne karşı iki yıla yakın bir süre devam eden şanlı bir istiklal mücadelesi sonunda Mayıs 1996′da ülkesini istilacılardan temizleyerek, bir kez daha tarihin altın sayfalarına geçmiştir.
1996 yılının 21 Nisan’ında bir suikast sonunda şehid oldu.

ZELİMXAN ABDULMUSLİMOVİÇ YANDARBİYEV

(Doğ. 12 Eylül 1952, Kazakistan -13 Şubat 2004 Cuma, Doha/Katar)
Çeçen-İçkeriya Cumhuriyetinin ikinci Cumhurbaşkanı. Kazakistan’da doğdu. Ailesi vatanına dönünce Eski Ataghi auluna yerleşti. İlk okulu da bu köyde okudu. ÇİASSR. Devlet Üniversitesi Filoloji Fakültesini bitirdi.
Moskova’da Maksim Gorki Literatür Enstitüsü’nde iki yıl üst seviyedeki edebiyat kurslarına devam etti, 1990 yılında tamamladı. O hayata, Çeçen-İnguş Devlet Basım ve Yayınevi’nde çalışmaya başlamakla atıldı. Stiela‘ad “Gökkuşağı” adlı çocuk dergisinde redaktörlük yaptı. Çeçen Yazarlar Birliği’nin yayın organı Orga Yıllığında şiirleri, öyküleri ve çevirileri yayımlandı. Aynı birliğin üyesi oldu.
Haziran 1989 yılında Çeçen bağımsızlığının ilk çekirdeği olan Bart teşkilâtını kurdu. 18 Şubat 1990 Vaynåh Demokratik Parti’yi kurdu ve başkanlığına getirildi 27 Ekim 1991 seçimlerine katıldı. Milletvekili olarak parlâmentoya girdi. 1993 yılında Cumhurbaşkanı Yardımcılığına getirildi. Dzhoxar Dudayev’in şehadeti ile birlikte, anayasa gereği Çeçen-İçkerya Cumhuriyeti Devleti’nin Cumhurbaşkanı olarak görevi devraldı.
27 Mayıs 1996 günü Moskova’da Çeçen-Rus Barış Antlaşması’nı imzaladı. 27 Ocak 1997 günü yapılan seçimlerde Cumhurbaşkan adayı oldu ise de kazanamadı. Halk bu seçimlerde Genelkurmay Başkanı Aslan Masxadov’u Devlet Başkanlığına getirdi. Birkaç kere Türkiye’ye de gelen Zelimxan Yandarbiyev üç yıldan beri, zorunlu olarak Katar’ın başkenti Doha’da yaşamaktaydı.
Yandarbiyev Zelimxan’ın siyasî hayatı ile ilgili anıları ve görüşleri Türkçeye de çevrilen eserinde mevcuttur. Bu eserin adı: Bağımsızlığın Eşiğinde (Çev. Ö. Aydın Süer), Groznıy 1994 / Ankara 1996’dır. Yandarbiyev, Çeçen – Rus savaşı münasebetiyle adı bilinen şahsiyetlerden biri olmakla birlikte o Çeçen – İnguş OSSC.nde bir şair olarak isim yapmıştır. Devlet Basım ve Yayınevi tarafından iki şiir kitabı basılmıştır. “1944, Şubat…” dışında hiçbir şiiri ve eseri Türkçeye çevrilmiş değildir. Kitapları: Ladûğu yiş laqiytiyşa (Dinlenilir melodi çaldırsanıza), Groznıy 1986, 109 s. Diğeri Dâxar baqh du (Yaşam bir gerçektir), Groznıy 1990, 128 s. Devlet adamı ve ozan Yandarbiyev, doğa sevgisini, lirizmi ve pastoralizmi tema olarak şiirlerini yazmıştır.
Fakat bu şiirlerin içinde apayrı ve özellikle işlediği konular vatdır ki, biri vatan sevgisi, diğeri halkına olan sevgisi, bir diğeri de Çeçenceye olan aşkıdır. Birbirinden ayrılmayan bu üç tema ağırlıklı oluşun ötesinde, sair şiirlerinde de serpiştirilmiştir. Meselâ bir dizesinde şöyle demektedir: “Vatanım, sana ihanet ettiğimi duyarsan beni düşman bil ve yok et!”, diğer bir dizesinde, “Halkım seni sevmediğim duyugusuna kapılırsan lânetle beni” Meselâ vatanındayken yazdığı ve 10 Mayıs 1995 tarihli Daymohk (Vatan) gazetesinde yayımlanan şiirlerinin adları bile vatanına ve halkına olan sevgi ile dokunur: “Noxçiyçüo, xhüo yuxa’ duoş âla vollu so / (Çeçenya, yine senin hakkında konuşacağım)”, “Zil thiyra yôzanaş / ( Taş tabletlerdeki yazılar)”, “Noxçiyçüona / Çeçenya’ya)”
Tarık Cemal Kutlu